سالک و مبارزه با آن در دوران معاصر تاریخ ایران

سالک جزو بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان بوده و توسط انگل‌های پروتوزوائی به نام لیشمانیا به وجود می‌آید. در ایران عامل بیماری‌زائی سالک دو گونه مهم از لیشمانیاهاست: الف – لیشمانیا ماژور (Leishmania major) و ب- لیشمانیا تروپیکا (Leishmania tropica). این بیماری در ایران در طی قرون گذشته کاملاً شناخته شده بوده و در آثار دانشمندان برجسته علوم پزشکی ایران از جمله ابن‌سینا و بهاء‌الدوله رازی راه‌هایی برای تشخیص و درمان آن ارائه شده است. در دوره قاجار؛ در پی ورود دانش نوین پزشکی به کشور تغییرات عمده در شناخت ایرانیان از بیماری‌ها به وجود آمد، شناخت این بیماری نیز دگرگون شد و راه‌های جدیدی برای مبارزه با آن به وجود آمد. نخستین گزارش‌های جدید درباره این بیماری به‌وسیله پزشکان اروپایی ساکن ایران ارائه شده است. طی سال‌های 1320 خورشیدی به بعد در سایه کوشش گروهی از محققان برجسته ایرانی کوشش‌های مهمی برای مبارزه با این بیماری انجام شد. در دوران جنگ تحمیلی عراق با ایران بیماری در بین گروه‌های عظیم انسانی (رزمندگان) شیوع پیدا کرد و مقامات بهداشتی کشور مجبور شدند راه‌های مختلفی برای مبارزه با بیماری را بیازمایند که مهم‌ترین آنها تزریق واکسن زنده لیشمانیا به رزمندگان بود. با این حال با پایان جنگ تحمیلی تزریق این واکسن ادامه نیافت و بررسی روی واکسن کشته لیشمانیا جایگزین آن شد و مراحل مختلف آن مورد ارزشیابی و کارآزمائی‌های بالینی قرار گرفت. سرانجام این بررسی‌ها منجر به انتشار تعداد زیادی مقالات علمی در کشور شد. در این نوشته با نگاه اجمالی به تاریخچه و سابقه بیماری سالک در ایران، بر مهم‌ترین تلاش‌های انجام شده برای مبارزه و کنترل این بیماری تمرکز شده است.